Günəş tutulması

Günəş tutulması, ayın orbit hərəkətləri zamanı Ayın Günəş və Yer arasında girdiyi zaman meydana gələn təbii bir hadisədir. Ay Günəş və Yer arasında girərək, Günəşin müəyyən və ya hamısının işığının qısa müddətə Yerə çatmasına mane olur. Bu vəziyyətdə Ayın kölgəsi Yerə düşür. Günəş tutulması tam günəş tutulması, qismən tutulma və üzük tutulması şəklində baş verir. Tutulma Ayın Günəşlə Yer arasındakı vəziyyətinə görə formalaşır. Ayın Günəşlə Yer arasındakı mövqeyi orbital təyyarələrin açılarına görə dəyişir. Buna görə Ayın Günəşlə Yer arasındakı hər girişi tutulmağa səbəb olmur. 

Günəş tutulması nədir? 

Ayın Günəş və Yer arasında girdiyi zaman meydana gələn günəş tutulması tam, parçalanmış və ya üzüklü günəş tutulması kimi görülür.
Tam tutulmada Ay günəş işığını tamamilə örtür. Tam tutulma ən nadir tutulmasıdır. Tam günəş tutulması üçün Ay Günəşdən uzaq, Yerə yaxın olmalıdır. Ayın Yerə yaxınlığı Günəşin görünməməsinə və günəşin işıqlarının Ay tərəfindən tıxanmasına səbəb olur. Çünki Ayın Günəş və Yerdən daha kiçik bir kütləsi var. Tam tutulmada Ayın kölgəsi, uzunluğu 16.000 km və eni 160 km olan bir Yer meydana gətirir. Günəş tutulmasında dəqiq tutulma anı 2 ilə 4 dəqiqə arasında müşahidə olunur.
Qismən tutulanda Ay qismən Günəşi əhatə edir. Günəşin bir küncündə qara üzük kimi müşahidə olunur. Ən çox görülən günəş tutulması qismən tutulmasıdır. Ay Günəşdə qara nöqtə olaraq görülür.
Üzük tutulması Ayın Günəşi tamamilə örtmədiyi zaman müşahidə olunur. Üzüklə günəş tutulması Ayın Günəşə yaxın olduğu yerlərdə, Yerdən çox uzaqda olur.
1 Ay, Günəş və Yer arasında 12 dəfə bir dəfə keçir. Bu 12 keçidlərin hər birində Günəş və Yer arasında düşmür. Orbital təyyarələrdə bucaq fərqinə görə, ən çox 5 günəş tutulması baş verir. Günəş tutulması çox qısa təbii hadisələrdir. Bu hadisəni müşahidə etmək istəyən insanların çılpaq gözə tabe olmamaları tövsiyə olunur. 

Tutulma necə baş verir? 

Günəş tutulması Ayın Günəşlə Yer arasında girdiyi zaman meydana gəlir. Tutulmanın baş verməsi üçün Ay neo-ay fazasında olmalıdır və Ayın orbit təyyarəsi Günəş ətrafındakı Yerin orbital düzənliyi ilə üst-üstə düşür. Ay Yer ətrafında bir ildə 12 dəfə fırlanır. Ancaq Ay və Yer kürəsinin orbit təyyarələri arasındakı bucaq fərqi Ayın hər dəfə Günəşin önündə dəqiq keçməsinə mane olur. Bucaq fərqləri səbəbindən, Ayın Yerin ildə 12 dəfə ətrafında fırlandığı 5 taxılın maksimum sayı günəş tutulmasına səbəb olur. Bu 5 tutulmadan, maksimum 2 tutulması tam tutulma şəklində baş verir.
Ayın Yer kürəsindəki orbiti və Günəş ətrafındakı Yer kürəsi eyni müstəvidə olsaydı, Yerin və Günəş arasındakı Ayın hər keçişində bir günəş tutulması baş verə bilər. Bununla birlikdə, orbital təyyarələr arasındakı 5 dərəcə bucaq fərqi, ildə maksimum 5 tutulmalarına səbəb olur. 

Günəş tutulmasına səbəb olur? 

Ay, orbit hərəkətlərindən sonra Yer ətrafında bir ildə 12 dəfə fırlanır. Bu dönüşlər zamanı Ay Günəş və Yer arasında girir və günəş tutulmasına səbəb olur. Orbital təyyarələr arasındakı bucaq fərqləri səbəbindən Ay gündə Yer ilə 5 dəfə ən çox günəş tutulmasına səbəb ola bilər. Bu bucaq fərqinə görə Ay, Günəş və Yer həmişə eyni müstəvidə görüşmür. Ayın orbital düzənliyi ilə Yerin orbital təyyarələri arasındakı 5 dərəcə bucaq fərqi səbəbindən Ay Günəş və Yer arasında il ərzində 12 dəfə maksimum 5 dəfə Günəş və Yer arasında daxil olur. Ay günəş tutulmasına səbəb olmadıqda, Ayın kölgəsi Yerin altından və ya altından keçir. Yenə bucaq fərqinə görə, hər tutma fərqli ölçülərə malikdir. Tutulmanın baş verməsi üçün Ay yeni ay fazasında olmalıdır. Ay hər 29,5 gündə yeni ay mərhələsinə gəlir. Yeni Ay mərhələsində Ayın qaranlıq tərəfi Yer üzü ilə üz-üzədir. Parlaq tərəf Günəşə üz tutur. Aysal kütləsinin Günəş və Yer kütlələrindən daha kiçik olması səbəbindən günəş tutulmalarını çox kiçik bir dəhlizdə müşahidə etmək olar.