TANZIMAT FERMANI

Tanzimat 3 Noyabr konsepsiyası 1839-də fərmanın elanından başlayaraq 1879-a qədər uzanan dövrə aiddir. Bir konsepsiya kimi qəbul edildikdə, siyasi, inzibati, iqtisadi və sosial-mədəni sahələrdə edilən dəyişiklik və konfiqurasiyaları ifadə edir;
Sultan Abdülmecidin dövründə elan edilən hökm, Gülhane-i Hattı Humayun kimi tanınır.
Qərarın səbəbləri
Misir və Boğazlar haqqında Avropa dövlətlərindən dəstək ala bilmək və Avropa dövlətlərinə dəstək olmaq; xalq müdaxilələri. Bundan əlavə, demokratik bir infrastruktur yaratmaq istəyi də fərmanın elan olunmasına səbəb olan səbəblərdən biridir. Məqsəd qeyri-müsəlmanların dövlətə sədaqətini artırmaq və Fransa İnqilabı ilə ortaya çıxan millətçiliyin təsirini azaltmaq idi.
Firmanın xüsusiyyətləri
Bu, konstitusiyaçiliyə və demokratiyaya keçid yolunda ilk addımdır. Sultanın səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmaqdan əlavə qanunun aliliyini ifadə edir. Fərmanın hazırlanmasında ictimaiyyətin heç bir rolu yoxdur.
Fərmanın maddələri
Əvvəla, hamı qarşısında bərabərlik və qanunun aliliyi vurğulandı. Heç kimin mühakiməsiz və haqsız olaraq edam edilməyəcəyinə əmin olmaq və əsgərlərin işə qəbulunda müəyyən edilmiş qaydalara uyğun olaraq, tərxisetmə prosedurları qaydalara uyğun olaraq həyata keçirilməlidir. İnsanlara bərabərlik, həyat, əmlak və şərəf baxımından təhlükəsizlik təmin edilməlidir. Vergilər gəlirə görə müəyyən edilir və hər kəsin əmlak sahibi olmaq və ya satmaq və ya miras almaq hüququ var.
Fərmanın məzmunu
Demək olar ki, üç səhifəlik mətndir. Mətndə, dövlətin tənəzzül dövrü olduğu, ancaq ediləcək islahatlar və qanunlarla bu prosesin öhdəsindən gələcəyi vurğulanır. Dövlət məmurlarının maaşlarının əzələli olacağı və rüşvətxorluğun qarşısı alınacağı vurğulanmışdır. Fransa İnqilabında İnsan və Vətəndaş Hüquqlarının elan edilməsindən ilhamlanmışdır. Osmanlı qanununun tarixində ilk dəfə vətəndaşlıq anlayışı və vətəndaşlıqdan irəli gələn hüquqların qorunması üçün ediləcək mövzular açıqlandı.
Qanunun aliliyinə doğru ilk addım olsa da, konstitusiya istiqamətindəki ilk addımdır.
Fərmanın nəticələri
Qanunun aliliyi qəbul edilsə də, sultan öz iradəsi ilə səlahiyyətlərini məhdudlaşdırdı. Osmanlı İmperiyasında konstitusiya quruluşunun başlanğıcı qəbul edilərkən, şəxsi azadlıqlar genişləndi. Hüquq, idarəetmə, hərbi xidmət, təhsil və mədəniyyət sahələrində müxtəlif yeniliklər və islahatlar aparıldı.
Fərmanın əsaslandığı prinsiplərə baxmaq lazımdırsa; həyat və əmlak təhlükəsizliyi, əmlakın alınması və vərəsəlik hüququ, vətəndaşlıq prinsipləri, açıq məhkəmə, gəlirə görə vergi ödəməsi, hərbi xidmət borcu və hərbi xidmət müddəti, qanun qarşısında bərabərlik, qanunun aliliyi, dövlət təhlükəsizliyi və cinayətin əsas prinsipləri tapılmışdır.