BEYNƏLXALQ TƏŞKİLATLAR

Beynəlxalq təşkilat nədir?

Mündəricat

Dövlət, zülm, maraq və peşəkar qruplar, siyasi partiyalar və dünyanın görüşləri; güclərini artırmaq və beynəlxalq münasibətlərdə bir aktyor kimi digər aktyorların qəbul etdikləri istək və tələblərini reallaşdırmaq üçün birləşmiş birliklərdir. Bu təşkilatlar və strukturlar beynəlxalq münasibətlərin subyektləri ölçüsündə ikinci yeri tutur.
Qədim Yunanıstanda qurulan və dini nöqtələrdə bəzi funksiyalara sahib olan cəmiyyətlər təşkilatın ilk nümunələridir. Ancaq mövcud beynəlxalq təşkilatların yaradılması Napoleon müharibələrindən sonra gündəmə gəldi. Müharibənin sonunda 1815 Vyana Konqresi tərəfindən qurulan Reyn çayı Komissiyası ilə başladı. Bu gün 400 ətrafında təşkilatlar var.
Beynəlxalq təşkilatların təsnifatı
Beynəlxalq təşkilatlar; birlik (universal, regional), funksiya (mədəni, elmi, hərbi, siyasi, səhiyyə, iqtisadiyyat) və nüfuzlu (beynəlxalq, milli) təsnif edilir.

Beynəlxalq təşkilatların quruluşu

Beynəlxalq təşkilatlarda; Təşkilatların sahib olmalı olduğu müəyyən xüsusiyyətlər var. Bu xüsusiyyətlərə görə; ən təməl səviyyədə ən azı üç dövlətin ortaq məqsədi olmalıdır. Üzvlük ən azı üç ölkədən yardım hüququ olan fərdi və ya kollektiv olmalıdır. Digər bir məqalə, üzvlərin idarəetmə orqanlarını və məmurları sistematik olaraq seçə biləcəyi rəsmi bir quruluş yaradılması müqaviləsi olmalıdır. Bununla birlikdə, bütün məmurların hamısı müəyyən müddətdən çox eyni millətdən olan şəxslərə mənsub olmamalıdır. Büdcəyə gəldikdə, ən azı üç dövlətin tam iştirakı olmalıdır. Mənfəət idarə edilməməlidir. Beynəlxalq bir təşkilatın etməsi lazım olan digər bir məqam, gündəmdəki bir mövzunu açıq şəkildə ifadə edə bilməsidir.
Beynəlxalq təşkilatlar dövlətlərdən fərqli olsalar da, bu fərqliliyi aydınlaşdıran bəzi məqamlar var. Məsələn; tam səlahiyyətli və milli bir bağı olan bir insan icması yoxdur. Digər bir məsələ beynəlxalq təşkilatların qaydasına aiddir. Heç kəsi bu qərarları yerinə yetirməyə məcbur etmək səlahiyyəti yoxdur.
Digər tərəfdən, beynəlxalq təşkilatların yaranması üzv dövlətlərin iradəsinin elan olunması ilə baş verir. Təşkilatlarla bağlı başqa bir məqam təşkilatların hüquqi şəxsiyyəti ilə bağlıdır. Beynəlxalq təşkilatın hüquqi şəxsiyyəti təşkilatın məqsədi ilə məhdudlaşır.

Beynəlxalq təşkilatlara üzv olmaq

Üzvlük iki şəkildə olur. Birincisi, təşkilata və təşkilat müqaviləsinə imza atan dövlətlərin təsisçi və ya əsas üzv adlandırılmasıdır. İkincisi, sonrakı iştirakçı dövlətlərin üzv dövlətlər adlandırılmasıdır.
Beynəlxalq təşkilatlarda əsas prinsiplərdən biri də üzv dövlətlərin bərabər olması prinsipinə söykənmələridir. Ancaq bu vəziyyətin əksinə olaraq təsisçi üzvün və ya bəzi üzv dövlətlərin səsləri qərar vermə prosesinə mane ola bilər. Eyni zamanda, üzvlüyə qəbul, təşkilatlardan çıxma və qurumdan çıxma dəyişə bilər və təşkilatlarda fərqlənə bilər. Qəbul ümumiyyətlə üzv olmaq üçün tələblərə cavab verən namizəd ölkələrin ərizələrini nəzərdən keçirmək və qəbul etmək şəklindədir.
Digər bir məqam, təşkilatın işində iştirak etmək üçün həmin təşkilata üzv olmaq üçün bir şərtin olmamasıdır. Yəni müşahidəçi statusunda söz sahibi ola bilərlər. Bu gün beynəlxalq təşkilatlara üzv olmaq bir çox dövlətlər üçün təhlükəsizlik, iqtisadi və əməkdaşlığın inkişafı kimi qiymətləndirilir. güclü dövlətlərin vəziyyətində bu vəziyyət güclərini birləşdirmək üçün bir fürsət olaraq qəbul edilir.

BEYNƏLXALQ TƏŞKİLATLAR

Təşkilatlar beynəlxalq və regional bölünür. Onlardan bəzilərinə baxmaq lazımdırsa;
Afrika Birliyi (AU)
Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT)
Amerika Birləşmiş Ştatları Təşkilatı (OAS)
And ölkələrinin İqtisadi Birliyi
Asiya İnsan Hüquqları Mərkəzi
Asiya İnkişaf Bankı
Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq (APEC)
Avrasiya İqtisadi Birliyi (EURASEC)
Avrasiya Patent Təşkilatı (EAPO)
Avropa Birliyi
Avropa Şurası (COE)
Avropa Patent İnstitutu (EPI)
Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB)
Qoşulmama Ölkələri Hərəkatı (NAM)
Baltik dənizi ölkələri Şurası (CBSS)
Qərbi Afrika Ölkələrinin İqtisadi Birliyi (ECOWAS)
Qərbi Avropa Birliyi (WEU)
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı
Regional Əməkdaşlıq Şurası
CERN (Avropa Nüvə Tədqiqatları Təşkilatı)
Şərqi Afrika ölkələrinin icması (EAC)
Şərqi və Mərkəzi Afrika Ümumi Bazarı (COMESA)
Dünya Qoruma Birliyi (IUCN)
Daimi Arbitraj Məhkəməsi (PCA)
Ümumdünya Gömrük Təşkilatı (DGO)
Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT)
İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (ECO)
G20
G3
G4 bloku
G4 millətlər
G77
G8
Səkkiz inkişaf etməkdə olan ölkə (D-8)
Qida və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO)
Qlobal dövlət-özəl tərəfdaşlıq (GPPP)
GUAM
Cənubi Afrika Gömrük Birliyi (SACC)
Cənubi Afrika İnkişaf Birliyi (SADC)
Cənubi Amerika Millətlər Birliyi (CSN)
Cənubi Amerika Millətlər Birliyi (UNASUR)
Cənubi Asiya Regional Əməkdaşlıq Təşkilatı (SAARC)
Cənubi Asiya Birgə Ətraf Mühit Proqramı (SACEP)
Cənub Ümumi Bazarı (MERCOSUR)
Cənubi Sakit Okean Kəşfiyyat Komissiyası (SOPAC)
Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri Birliyi (ASEAN)
Cənub-Şərqi Avropa Əməkdaşlıq Prosesi (SEECP)
Təhlükəsizlik Əməkdaşlıq Mərkəzi (RACVIAC)
İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD)
İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT)
Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (QDİƏT)
Karib Dövlətləri Birliyi (KDB)
Körfəz Ərəb Ölkələri Əməkdaşlıq Şurası (GCC)
Şimali Amerika Ölkələri Azad Ticarət Sazişi (NAFTA)
Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı (NATO)
Latın Amerikası və Karib Dövlətləri Birliyi (CELAC)
Nüvə sınağının hərtərəfli qadağan edilməsi təşkilatı
Nüvə Enerjisi Agentliyi (NEA)
Mərkəzi Afrika Dövlətlərinin İqtisadi Birliyi (CEEAC-ECCAS)
Mərkəzi Amerika İnteqrasiya Sistemi (SICA)
Sakit Okean Adaları Ölkələri Ticarət Sazişi (PICTA)
Sakit okean adası ölkələri yaxın iqtisadi əlaqələr sazişi (PACER)
Sakit Okean Adaları Regional Təşkilatları Şurası (CROP)
Neft İxrac Edən Ölkələrin Təşkilatı (OPEC)
Portuqal Dilli Ölkələrin Birliyi (CPLP)
Reyn Dəniz Mərkəzi Komissiyası (CCNR)
Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT)
Türk Dövlətləri və Cəmiyyətləri Dostluq Qardaşlıq və Əməkdaşlıq Konqresi
Türkdilli Ölkələrin Əməkdaşlıq Şurası (Türk Şurası)
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı (Türksoy)
Amnesty İnternational (AI),
Beynəlxalq Ağırlıqlar və Ölçülər Bürosu (BIPM)
Beynəlxalq Dəmir Yolları Birliyi (UIC)
Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF)
Beynəlxalq Qanuni Tədbirlər Təşkilatı (OIML)
Beynəlxalq Zeytun Şurası (IOC) kimi təşkilatlar beynəlxalq və regional təşkilatlar arasındadır.